Wstęp

I.

Program monitoringu lasów

1.

Program monitoringu lasów w 2020 roku

II.

Monitoring lasów na stałych powierzchniach obserwacyjnych I rzędu

2.

Ocena poziomu zdrowotnego monitorowanych gatunków drzew w 2020 r. i porównanie w latach 2011-2020

3.

Ocena uszkodzeń drzew na stałych powierzchniach obserwacyjnych I rzędu monitoringu lasu w 2020 r.

4.

Warunki wodne gleby na terenach leśnych Polski w 2020 r. i ich wpływa na stan zdrowotny lasów

5.

Stałe powierzchnie obserwacyjne monitoringu lasów na obszarach Natura 2000

III.

Badania na stałych powierzchniach obserwacyjnych monitoringu intensywnego (SPO MI)

6.

Warunki pogodowe na powierzchniach SPO MI w 2020 roku oraz w latach 2015-2020

7.

Poziom stężenia NO2 i SO2 w powietrzu na terenach leśnych

8.

Wielkość depozytu wnoszonego z opadami atmosferycznymi na terenach leśnych

9.

Opady podkorowe oraz spływ po pniu

9.

Opady podkorowe oraz spływ po pniu

10.

Roztwory glebowe

11.

Zmiany stężeń zanieczyszczeń gazowych, depozycji oraz składu roztworów glebowych po roku 2010
Anna Kowalska

Na każdej z badanych SPO MI w ostatnich latach zanotowano spadek stężenia dwutlenku siarki, przy czym w Piwnicznej obserwowane trendy spadkowe były na granicy istotności. Największe spadki wystąpiły w rejonach górskich: w Szklarskiej Porębie i Birczy oraz w Polsce centralnej: w Kruczu i Łącku. W rejonach o ogólnie niższym poziomie zanieczyszczeń gazowych (Polska północno-wschodnia): w Suwałkach, Strzałowie i Białowieży spadek stężenia SO₂ nie był tak wyraźnie zaznaczony, mimo że testy wskazują na jego istotność.

Stężenia dwutlenku azotu w powietrzu w badanym okresie również wykazywały tendencje spadkowe na wszystkich badanych powierzchniach SPO MI, jednak trend nie był istotny w Suwałkach. Najsłabiej zaznaczony istotny spadek stężeń NO₂ miał miejsce w Strzałowie i Białowieży (Polska północno-wschodnia), gdzie od lat stężenia dwutlenku azotu w powietrzu utrzymują się na niskim poziomie w porównaniu z pozostałymi SPO MI. Największy spadek stężenia NO₂ wystąpił w Chojnowie, gdzie obserwowane są najwyższe stężenia tego gazu spośród powierzchni monitoringu lasów. Duże spadki zarejestrowano również w Łącku, Piwnicznej i Zawadzkiem.

W latach 2010–2020 ani na otwartej przestrzeni, ani pod okapem nie występowały istotne trendy zmian wielkości opadów docierających na SPO MI, z wyjątkiem Szklarskiej Poręby i Krotoszyna, gdzie zaobserwowano spadek ilości opadów.

Na większości powierzchni, zarówno na otwartej przestrzeni, jak i pod okapem drzewostanów, pH opadów wykazywało istotny (p≤0,05) trend rosnący, co można uznać za zjawisko pozytywne. Wyjątkiem była powierzchnia świerkowa w Piwnicznej, gdzie nie zaobserwowano trendu. Wzrostowi pH opadów towarzyszyło zmniejszanie się depozycji siarki S-SO₄^2- w formie siarczanów (VI). Trend był nieistotny(p>0,05) jedynie pod okapem na SPO w buczynie w Birczy. Zmniejszające się zakwaszenie opadów i spadek depozycji związków siarki wiązał się z tendencją wzrostu zasadowości opadów w drzewostanach na licznych SPO MI, z wyjątkiem Białowieży, Strzałowa, Łącka i Piwnicznej.

Depozycja związków azotu w znacznie mniejszym stopniu niż S-SO₄^2- podlegała trendom i trudno jest wskazać jednakowy kierunek zmian na terenie Polski. W okresie 2010-2020 trendy wzrostu depozycji N-NO₃^- wykryto w Białowieży, zaś trendy spadkowe w Birczy, Łącku, Krotoszynie, Kruczu, Piwnicznej i Szklarskiej Porębie. Depozycja formy zredukowanej azotu (N-NH₄⁺) istotnie malała w Gdańsku, Birczy, Krotoszynie, Strzałowie, Kruczu, Suwałkach, Szklarskiej Porębie i Piwnicznej, natomiast rosła w  Białowieży. Istotne trendy spadkowe N-NH₄⁺ występowały częściej w opadach docierających do koron drzew, natomiast rzadziej obserwowano je w drzewostanach (Gdańsk, Krotoszyn, Suwałki). Azot jest składnikiem podlegającym wymianie w warstwie koron. Część azotu jest konsumowana w kontakcie z listowiem i trafia do ekosystemu drogą pośrednią, wbudowywana w biomasę zanim dotrze z opadem do gleby.

Warunki w glebie w badanym okresie pozostawały na większości SPO stabilne; wszelkie zmiany wielkości depozycji na przestrzeni ostatnich lat w niewielkim stopniu znajdowały odzwierciedlenie w zmianach składu chemicznego roztworów glebowych. W roztworach glebowych kwasowość zmniejszała się na obu głębokościach tylko w Szklarskiej Porębie (świerk), co można powiązać z istotnie malejącymi trendami depozycji związków siarki (S-SO₄^2-) i azotu (N-NO₃^-) oraz rosnącą zasadowością w opadach na tej powierzchni. Wskaźnik pH wykazywał trend rosnący również na głębokości 25 cm w Suwałkach (świerk) i 50 cm w Strzałowie (sosna), lecz obie te powierzchnie charakteryzują się stosunkowo żyznymi glebami o zazwyczaj niższej kwasowości roztworów glebowych niż na innych SPO. Zmiany pH w Piwnicznej (świerk) i Krotoszynie (dąb) były niewielkie, mimo że istotne.

Dzięki temu, że badania w Chojnowie (powierzchnia sosnowa) rozpoczęto wcześniej niż na pozostałych SPO MI, długość serii danych obejmującej lata 2004–2020 pozwoliła na wykrycie niewielkiego rosnącego trendu pH na obu głębokościach, zapewne związanego z malejącym stężeniem jonów siarczanowych (VI). Mimo to na przestrzeni kilkunastu lat spada udział kationów w stosunku do glinu w górnej warstwie gleby, trudno zatem jednoznacznie stwierdzić, że warunki glebowe na tej powierzchni ulegają poprawie.

Malejąca depozycja siarki docierającej z opadami (S-SO₄^2-) rzadko powodowała istotne trendy spadkowe w stężeniu jonów siarczanowych w roztworach glebowych. Oprócz drzewostanu w Chojnowie, stężenia SO₄^2- w roztworach glebowych malały także w Szklarskiej Porębie (powierzchnia świerkowa). Na pozostałych powierzchniach na glebach kwaśnych i uboższych w składniki odżywcze nie zaobserwowano istotnych trendów zmian wskaźników świadczących o jakości gleby.

W Zawadzkiem na Śląsku (powierzchnia sosnowa), gdzie notowano w opadach rosnący trend pH i zasadowości przy malejącej depozycji związków siarki, w roztworach glebowych nie są obserwowane żadne trendy, które mogłyby świadczyć o poprawie sytuacji środowiska glebowego. Wręcz przeciwnie, stężenia glinu wykazują trend rosnący (p≤0,05) na głębokości 50 cm, a stężenia wapnia – trend malejący na obu głębokościach gleby. Malejący udział kationów w stosunku do glinu wskazuje na pogarszanie się i tak niekorzystnych warunków wzrostu i rozwoju korzeni drzew. Podobnie trend rosnący stężeń glinu wystąpił w dąbrowie w Krotoszynie na głębokości 25 cm, gdzie występuje silne odgórne postępujące zakwaszenie profilu glebowego, a badania roztworów glebowych nie wskazują na poprawę warunków w płytszej warstwie gleby.

Literatura