MONITORING     ZADANIA     PROGRAM     SIEĆ     RAPORTY     DEFOLIACJA     PUBLIKACJE     O NAS     KONTAKT

Program

 

Stałe powierzchnie obserwacyjne I rzędu:

POMIAR I OBSERWACJE RAZ W ROKU

 

Obserwacje cech morfologicznych koron drzew próbnych:

-

defoliacja,

-

odbarwienie,

-

liczba roczników igliwia,

-

wielkość liści lub igliwia,

-

proporcje przyrostu pędów,

-

intensywność odradzania nasion,

-

intensywność kwitnienia,

-

udział martwych gałęzi.

 

Pomiary dendrometryczne:

-

pomiar pierśnic drzew o pierśnicy powyżej 7 cm.

 

Identyfikacja symptomów uszkodzeń ich lokalizacji, zasięgu i wskazaniu przyczyn uszkodzeń:

-

Opis symptomów uszkodzeń ich lokalizacja i możliwie dokładne wskazanie przyczyn uszkodzeń,

-

Specyfikacja uszkodzenia (dokładne określenie miejsca uszkodzenia) oraz jego lokalizacja w obrębie korony, oparta jest na systemie kodów. Istnieje możliwość wpisania 3 rodzajów uszkodzeń, kolejność wg rozległości danego uszkodzenia.

 

 

Stałe powierzchnie obserwacyjne II rzędu:

POMIARY I OBSERWACJE TAKIE JAK NA SPO I RZĘDU, PONADTO:

 

Pomiary i obserwacje periodyczne:

-

analizy składu chemicznego igliwia lub liści (co 4 lata),

-

ocena różnorodności gatunkowej runa leśnego (co 5 lat),

-

określenie intensywności i przeżywalności odnowień naturalnych (co 5 lat),

-

pomiar miąższości i przyrostu miąższości drzewostanów (co 5 lat).

 

Pomiary i obserwacje nieperiodyczne:

-

badania glebowe - właściwości chemiczne, typologia gleb, skład granulometryczny, właściwości fizyczne.

 

 

Stałe powierzchnie obserwacyjne monitoringu intensywnego:

POMIARY I OBSERWACJE TAKIE JAK NA SPO I i II RZĘDU, PONADTO:

 

Pomiary i obserwacje w cyklu miesięcznym:

-

badania ilościowe i jakościowe opadów podkoronowych,

-

badania ilościowe i jakościowe roztworów glebowych,

-

badania ilościowe i jakościowe opadu na otwartej przestrzeni,

-

badania jakości powietrza SO2, NO2.

 

Pomiary ciągłe:

-

pomiary parametrów meteorologicznych.

 

 

 

 

Na powierzchniach obserwacyjnych przeprowadzano ocenę stanu zdrowotnego drzew w oparciu o szereg cech morfologicznych korony. Szczególną uwagę przywiązywano do szacunków defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego, które przeprowadzono w 5% odstopniowaniu. Na 5% powierzchni kontrolna grupa obserwatorów przeprowadziła powtórne szacunki defoliacji. Zebrane wyniki posłużyły do porównania zgodności szacunków defoliacji wykonanych przez taksatorów oraz przez grupę kontrolną.

 

Wyniki szacowania defoliacji i odbarwień pogrupowano łącznie i wg gatunków w klasy:

 

     klasa 0, od 0 do 10%, bez dofoliacji

     klasa 1, od 11 do 25%, lekka defoliacja (poziom ostrzegawczy)

     klasa 2, od 26 do 60%, średnia defoliacja

     klasa 3, powyżej 60%, silna defoliacja

     klasa 4, drzewa martwe

     oraz grupy klas: 1-3, 2-3, 2-4 i 3-4

 

Powyższy podział obowiązuje w Międzynarodowym Programie Wpływu Zanieczyszczeń na Lasy - ICP Forests (Manual..., 1994).

 

 

Wyniki szacowania defoliacji i odbarwień zestawiono także w równych przedziałach 10-cio procentowych dzieląc cały zakres zmienności od 0 do 100% na 10 przedziałów.

 

Ponadto wyróżniono klasy uszkodzeń drzewostanów przyjmując, że klasa uszkodzenia stanowi kombinację klasy defoliacji i klasy odbarwienia wg schematu:

 

     klasa odbarwienia

     klasa 0 1 2 3 4

     defoliacji klasa uszkodzona

     0 0 0 1 2

     1 1 1 2 2

     2 2 2 3 3

     3 3 3 3 3

     4 4

 

gdzie: 0 - klasa bez uszkodzeń, 1 - klasa ostrzegawcza, 2 - klasa lekkich i średnich uszkodzeń, 3 - klasa dużych uszkodzeń, 4 - drzewa martwe.

 

 

Obserwacje drzew próbnych obejmują poniższe cechy morfologiczne koron drzew.

 

Stanowisko biosocjalne:

     1 - drzewa górujące

     2 - drzewa panujące

     3 - drzewa współpracujące

     4 - drzewa opanowane

     5 - drzewa przygłuszone

 

W roku założenia powierzchni wszystkie drzewa muszą być zaliczone do I-III klasy Krafta. W kolejnych latach niektóre z drzew mogą zmienić swoje stanowisko biosocjalne.

 

 

-

Defoliacja, podano z dokładnością do 5%.

-

Odbarwienie - podano z dokładnością do 5%.

-

Pomiar pierśnicy drzew z dokładnością do 1 mm.

-

Ocienienie korony:

-

korona znacząco ocieniona (lub w fizycznym kontakcie) z jednej strony,

-

korona znacząco ocieniona (lub w fizycznym kontakcie) z dwóch stron,

-

korona znacząco ocieniona (lub w fizycznym kontakcie) z trzech stron,

-

korona znacząco ocieniona z (lub w fizycznym kontakcie) z czterech stron,

-

korona z otwartą przestrzenią rozwoju bez śladów oddziaływania ocienienia.

-

Drzewa przygłuszone.

-

Widoczność korony:

-

10, pełna widoczność korony,

-

20, częściowa widoczność korony,

-

21, większa część korony widoczna,

-

22, mniejsza część korony widoczna,

-

30, widoczny zarys korony,

-

40, korona niewidoczna.

-

Liczba roczników igliwia - podano dominującą liczbę roczników igliwia w środkowej części korony.

-

Długość igliwia lub wielkość liści - oceniono dominującą długość igliwia lub wielkość liści w środkowej części korony wyróżniając:

-

1, skrócone lub zmniejszone,

-

2, normalne,

-

3, wydłużone lub powiększone.

-

Proporcje przyrostu pędów - oceniono przeważające proporcje przyrostu pędów w górnej części korony:

-

1, przyrost pędu głównego większy od przyrostu pędów bocznych,

-

2, przyrost pędu głównego równy przyrostowi pędów bocznych,

-

3, przyrost pędu głównego mniejszy od przyrostu pędów bocznych.

-

Typ przerzedzenia korony:

-

0, w przypadku defoliacji poniżej 10%,

-

1, peryferyjny,

-

2, odśrodkowy,

-

3, oddolny,

-

4, odgórny,

-

5, podwierzchołkowy,

-

6, równomierny,

-

7, łukowatość,

-

8, ulistnienie kępowe.

-

Udział martwych gałęzi - oceniono górną połowę korony wyróżniając:

-

0, brak martwych gałęzi,

-

1, pojedyncze martwe gałęzie (do 10%),

-

2, od 11% do 50% martwych gałęzi,

-

3, powyżej 50% martwych gałęzi.

-

Pędy wtórne, urodzaj nasion, kwitnienie, określa się podając:

-

0, nie występują,

-

1, występują,

-

2, występują obficie.

 

 

Istotnym elementem oceny drzew próbnych jest opis symptomów uszkodzeń, ich lokalizacja, rozmiar
i możliwie dokładne wskazanie przyczyn. Ocenę symptomów uszkodzeń oparto na systemie kodów - zestawienia poniżej. Istnieje możliwość wpisania 3 rodzajów uszkodzeń, odnoszących się do jednego drzewa, kolejność wg rozległości danego uszkodzenia.

 

Na 12 SPO MI (monitoring intensywny), wykonuje się pomiary depozytu całkowitego, jakości powietrza metodą pasywną, opadów podkoronowych i roztworów glebowych. W pobliżu tych powierzchni funkcjonują automatyczne stacje pomiarowe rejestrujące lokalne warunki meteorologiczne, dokonują ciągłych pomiarów następujących parametrów: temperatura powietrza [°C] na wysokości 2 m i 0,5 m oraz przy gruncie (na wysokości 5 cm), temperatura gleby [°C] na głębokości 5 cm, 10 cm, 20 cm i 50 cm, wilgotność względna powietrza [%] na wysokości 2 m, wilgotność gleby [dm3/m3], promieniowanie [W/m2] (całkowite i UVB), prędkość wiatru [m/s], kierunek wiatru [°], opad atmosferyczny [mm]. Powierzchnie monitoringu intensywnego są jednocześnie powierzchniami II rzędu, w związku z czym wykonywane są na nich również wszystkie pomiary
i obserwacje wykonywane na SPO II rzędu.

 

W każdej z 12 SPO MI rzędu zlokalizowano punkty pomiarowe, na których wykonuje się pomiary depozytu jonów zawartych w opadzie atmosferycznym oraz zanieczyszczeń gazowych. Punkty pomiarowe zlokalizowane są na terenach leśnych, ale w miejscach oddalonych od ściany lasu o co najmniej 50 m. Maksymalna odległość punktu od powierzchni, do której punkt jest przypisany w zasadzie nie przekracza 6 km. Wyposażenie punktów składa się z oprzyrządowania do gromadzenia prób opadów atmosferycznych i adsorpcji gazów z powietrza. Oprzyrządowanie punktu pomiarowego znajduje się na wysokości ok. 3 m nad powierzchnią gruntu.

 

Opad atmosferyczny w okresie zimowym zbierany jest do otwartych pojemników plastikowych o pojemności
10 litrów i średnicy 25 cm. W okresie letnim eksponowane są kolektory plastikowe o pojemności 3 litrów, wyposażone w lejek i sitko o średnicy 15 cm. Kolektory są umieszczone w obudowie styropianowej stanowiącej ochronę przed wysoką temperaturą i światłem. Ze względu na zróżnicowane warunki klimatyczne okres eksponowania oprzyrządowania letniego w poszczególnych krainach przyrodniczo-leśnych jest różny. W krainach Polski zachodniej i centralnej obejmuje miesiące kwiecień - listopad, a w krainach Polski północno-wschodniej i południowej miesiące: maj - październik. Zarówno w okresie zimowym jak i letnim kolektory wymieniane są co miesiąc.

 

Okres ekspozycji próbników służących do oznaczania stężeń zanieczyszczeń gazowych wynosi 30 ± 2 dni. Próbniki wymieniane są w ostatnim lub w pierwszym dniu każdego miesiąca, następnie po zabezpieczeniu możliwie jak najszybciej dostarczane do laboratorium analitycznego. Wymiany próbników dokonują osoby po uprzednim przeszkoleniu.

 

Pracownia Chemii Środowiska Leśnego IBL w Sękocinie przygotowuje próbniki do ekspozycji oraz dokonuje analiz chemicznych próbników zdjętych po ekspozycji.

 

Nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem sieci pomiarowej, zabezpieczenie oprzyrządowania dla zapewnienia ciągłości obserwacji, oraz opracowywanie wyników uzyskanych z punktów pomiaru depozytu zanieczyszczeń, należy do zadań Laboratorium Monitoringu Lasu Zakładu Zarządzania Zasobami Leśnymi IBL.

 

W programie monitoringu depozytu zanieczyszczeń na stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu znajdują się następujące pomiary:

-

Chemizm opadów atmosferycznych:

-

koncentracje kationów: Ca2+, Mg2+, K+, Na+, Al3+, Fe2+, Mn2+, NH4+ [mg*l-1] - metoda spektrofotometrii atomowe,

-

koncentracje anionów: NO3-, SO42-, Cl-, PO43- [mg*l-1] - metoda chromatografii jonowej pH opadów atmosferycznych - pH-metr cyfrowy,

-

koncentracje metali ciężkich Pb, Cu, Zn, Cd - ICP - metoda absorpcji atomowej w kuwecie grafitowej.

-

Zanieczyszczenia gazowe:

-

koncentracja NO2 [µg*m-3] - metoda pasywna, oznaczenia metodą chromatografii jonowej,

-

koncentracja SO2 [µg*m-3] - metoda pasywna, oznaczenia metodą chromatografii jonowej,

-

koncentracja NH4 [µg*m-3] - metoda pasywna, oznaczenia metodą chromatografii jonowej,

-

koncentracja O3 [µg*m-3] - metoda pasywna, oznaczenia metodą chromatografii jonowej.

 

 

Badania opadów podkoronowych i roztworów glebowych prowadzone są na ogrodzonej części 12 stałych powierzchniach obserwacyjnych MI (o wymiarach ok. 30 m x 50 m). Zainstalowano tam pojemniki do zbierania opadów podkoronowych, założono kołnierze do zbierania wód spływających po pniach drzew( na 2 pow. z drzewostanem bukowym) oraz zainstalowano lizymetry ciśnieniowe do pobierania wód glebowych.

 

Pojemniki do zbierania opadów podkoronowych ustawiono na jednej z przekątnych ogrodzonej części powierzchni, w piętnastu punktach rozmieszczonych równomiernie, na wysokości 1 m nad terenem. Pojedynczy pojemnik składa się z 1-litrowej polietylenowej butelki (osłoniętej folią aluminiową) oraz z lejka. W okresach, gdy w opadach przeważają opady śniegu, pojemniki te wymieniane są na plastykowe wiaderka wyłożone torbami foliowymi. Opady podkoronowe zbiera się w okresach miesięcznych, tzn. od 1 do ostatniego dnia miesiąca.

 

Na drugiej przekątnej powierzchni badawczej (prostopadłej do przekątnej z pojemnikami na opady podkoronowe), w równych odstępach, w 10 miejscach zainstalowano po 2 lizymetry - jeden na 25 i jeden na 50 cm głębokości. Razem założono więc 20 lizymetrów: po 10 szt. na głębokości 25 i 50 cm. Zastosowano lizymetry teflonowe (firmy PRENART) połączone z 1-litrowymi szklanymi butlami za pomocą rurek polietylenowych. Butle gromadzące wody z lizymetrów zamknięto w koszach z tworzywa, zakopanych równo z powierzchnią gleby (10 koszy po 2 butle). W butlach, 2 razy w miesiącu (przed upływem połowy i pod koniec każdego miesiąca), co najmniej na trzy doby wykonuje się podciśnienie o wartości ok. 700 mBarów (ok. 0,7 atm).

 

Po przewiezieniu z lasu do laboratorium pojemników z opadami podkoronowymi oraz butli z wodami glebowymi na wstępie określa się ilość wody, jej przewodność elektrolityczną oraz odczyn, a następnie przekazuje się próby do szczegółowych analiz chemicznych.

 

W próbkach każdej z wód wykonuje się następujące oznaczenia:

-

Metodą chromatografii jonowej: chlorki Cl-, azotany NO3-, ortofosforany PO43- oraz siarczany SO42- (zgodnie z normą PN-EN ISO 10304-1: 2001), jony amonowe NH4+ (zgodnie z normą PN-EN ISO 14911: 2002).

-

Metodą ICP: Ca, Mg, Na, K, Fe, Al, Mn, Zn, Cu, Cd i Pb (zgodnie z normą PN-EN ISO 11885: 2001).