Wstęp

I.

Program monitoringu lasów

1.

Program monitoringu lasów w 2020 roku

II.

Monitoring lasów na stałych powierzchniach obserwacyjnych I rzędu

2.

Ocena poziomu zdrowotnego monitorowanych gatunków drzew w 2020 r. i porównanie w latach 2011-2020

3.

Ocena uszkodzeń drzew na stałych powierzchniach obserwacyjnych I rzędu monitoringu lasu w 2020 r.

4.

Warunki wodne gleby na terenach leśnych Polski w 2020 r. i ich wpływa na stan zdrowotny lasów

5.

Stałe powierzchnie obserwacyjne monitoringu lasów na obszarach Natura 2000

III.

Badania na stałych powierzchniach obserwacyjnych monitoringu intensywnego (SPO MI)

W programie monitoringu lasu od 2009 r. funkcjonuje 12 stałych powierzchni obserwacyjnych monitoringu intensywnego (SPO MI), wybranych spośród SPO II rzędu. SPO MI zlokalizowane są w siedmiu krainach przyrodniczo-leśnych: Bałtyckiej (Nadleśnictwo Gdańsk), Mazursko-Podlaskiej (nadleśnictwa: Suwałki, Strzałowo, Białowieża), Wielkopolsko-Pomorskiej (nadleśnictwa: Krucz i Krotoszyn), Mazowiecko-Podlaskiej (nadleśnictwa: Łąck i Chojnów), Śląskiej (Nadleśnictwo Zawadzkie), Sudeckiej (Nadleśnictwo Szklarska Poręba) oraz Karpackiej (nadleśnictwa: Piwniczna i Bircza) (ryc. 1.1).

Na pięciu powierzchniach gatunkiem panującym w drzewostanie jest sosna (Strzałowo, Białowieża, Krucz, Chojnów, Zawadzkie), na trzech – świerk (Suwałki, Szklarska Poręba, Piwniczna), na dwóch – dąb (Łąck, Krotoszyn) oraz na dwóch – buk (Gdańsk, Bircza).

Na SPO MI od 2009 r. prowadzone są pomiary depozytu całkowitego, jakości powietrza metodą pasywną, opadów podkoronowych i roztworów glebowych. W pobliżu tych powierzchni uruchomiono również automatyczne stacje pomiarowe, w sposób ciągły rejestrujące parametry meteorologiczne.

6.

Warunki pogodowe na powierzchniach SPO MI w 2020 roku oraz w latach 2015-2020

Leszek Kluziński

Rok 2020 był pod względem termicznym cieplejszy od średniej wielolecia 1981–2010, został sklasyfikowany jako anomalnie ciepły na większości obszaru kraju, zaś w południowej części kraju jako bardzo ciepły (wg klasyfikacji termicznej H. Lorenc). Znacząco duże dodatnie odchylenia od normy wieloletniej wystąpiły w miesiącach zimowych. Pod względem opadowym, omawiany rok został oznaczony jako normalny (wg klasyfikacji Z. Kaczorowskiej). Roczne opady w skali Polski wyniosły 104,4% normy wieloletniej z lat 1981–2010. Rozkład przestrzenny sum opadów był nierównomierny. Zgodnie z cytowaną klasyfikacją Kaczorowskiej rok 2020 dla północno-zachodniej części kraju został sklasyfikowany jako suchy, we wschodniej części Dolnego Śląska, Mazowsza i Lubelszczyzny jako bardzo wilgotny, a na pozostałym obszarze kraju jako normalny i wilgotny. Najwyższe opady notowano w czerwcu, najbardziej ubogim w opady był kwiecień, kluczowy dla wegetacji. (Biuletyn IMGW 2020).

Temperatura powietrza (średnia roczna ze wszystkich stacji na SPO MI) wyniosła +9,0°C i była o 0,3°C niższa niż w 2019 r. (tab. 6.2). Najchłodniejszym miesiącem był grudzień (średnia temperatura z 12 stacji wynosiła 1,1°C), najcieplejszym – sierpień (18,6°C) (tab. 6.1). Najbardziej wyrównanym pod względem temperatur był grudzień, maksymalna różnica średnich temperatur między stacjami wyniosła 3,0°C, największe zróżnicowanie wystąpiło w czerwcu – różnica wyniosła 6,5°C.

Roczne sumy opadów wynosiły od 512,6 mm w Łącku do 1365,7 mm na stacji w Szklarskiej Porębie (tab. 6.3). Miesięczne sumy opadów zawierały się w przedziale od 2,2 mm w kwietniu na stacjach w Kruczu i Łącku do 254,0 mm w październiku w Szklarskiej Porębie. Suma opadów w sezonie wegetacyjnym wyniosła od 297,5 mm w Strzałowie do 690,9 mm na stacji w Szklarskiej Porębie. Większość opadów (59,1% sumy rocznej) przypadała na okres letni (od kwietna do września). Stosunek sumy opadów z okresu letniego do sumy opadów z całego roku wahał się od 49,7% w Strzałowie do 78,0% w Łącku. Średnia miesięczna suma opadu ze stacji w skali roku wyniosła 62,3 mm i była o 7,9 mm wyższa niż w 2019 r. W sezonie wegetacyjnym było to 72,9 mm/m-c (o 13,6 mm więcej), zaś w pozostałym okresie 51,8 mm/m-c (o 2,2 mm więcej). Średnia miesięczna suma opadów ze wszystkich stacji była najwyższa w czerwcu (131,7 mm), a najniższa – w kwietniu (8,3 mm) (tab. 6.1). W sezonie wegetacyjnym ponad dwutygodniowe okresy bez opadów wystąpiły czterokrotnie w Łącku, trzykrotnie w Gdańsku, Kruczu, Krotoszynie, Piwnicznej, Szklarskiej Porębie i Zawadzkim, dwukrotnie w Białowieży, Birczy i w Suwałkach. Okresów dziesięciodniowej suszy nie odnotowano jedynie w Chojnowie oraz w Suwałkach.

Średnia wilgotność względna powietrza z całego roku wynosiła 83,6%, w sezonie wegetacyjnym było to 76,9%, w pozostałym okresie – 90,3%. Średnia roczna zawierała się w przedziale od 78,2% w Białowieży do 88,7% w Szklarskiej Porębie. Średnie miesięczne wartości tego parametru ze wszystkich stacji oscylowały od 58,8% w kwietniu do 96,0% w listopadzie (tab. 6.1).

Średnie promieniowanie całkowite z całego okresu pomiarowego zawierało się w przedziale od 44,7 W/m² na stacji w Chojnowie do 117,6 W/m² w Krotoszynie. Miesiącem o najsilniejszym średnim promieniowaniu był lipiec (195,9 W/m²), zaś najmniejsze promieniowanie występowało w grudniu (8,3 W/m²) (tab. 6.1). Średnia dla sezonu wegetacyjnego wyniosła 163,0 W/m², a dla pozostałej części roku 33,5 W/m².

Prędkość i kierunek wiatru. Pogodę z wiatrem notowano najrzadziej na stacji w Chojnowie (48% wszystkich pomiarów), a najczęściej na stacji w Łącku (96%). Wiatry z kierunków zachodnich dominowały w Chojnowie, Gdańsku, Krotoszynie i Kruczu; wiatry południowe – przeważały w Białowieży, Birczy, Szklarskiej Porębie Suwałkach i w Zawadzkim.; wiatry wschodnie – w Strzałowie i Łącku, a wiatry północno-wschodnie – w Piwnicznej.

Porównanie warunków pogodowych z lat 2015, 2018, 2019 i 2020. Rok 2015, a następnie lata 2018, 2019 i 2020 były latami najcieplejszymi od początku pomiarów na stacjach meteorologicznych monitoringu intensywnego. Rok 2019 charakteryzował się najwyższą temperaturą roczną i wysokimi temperaturami maksymalnymi (choć niższymi od najwyższych temperatur maksymalnych z 2015 r.). Temperatury maksymalne 2020 r. były najniższe (w prównaniu z latami 2015, 2018 i 2019). Rok 2020 był zbliżony temperaturowo do 2018 r, ale cieplejszy od 2015 r. Na rekordowy poziom średniej rocznej temperatury w 2019 r. miały wpływ anomalnie ciepłe miesiące zimowe. Temperatury sezonu wegetacyjnego były najwyższe w roku 2018, w 2019 były już znacznie niższe, a w 2020 r. – najniższe (tab. 6.2).

Rok 2015, przy nie najwyższych temperaturach sezonu wegetacyjnego, charakteryzował się epizodami ekstremalnie wysokich temperatur i najniższym poziomem opadów tego sezonu w porównaniu do lat 2018–2020 (tab. 6.3). Zdecydowanie bardziej dotkliwe warunki wystąpiły w 2018 r., kiedy podobnej sumie opadów rocznych towarzyszyły radykalnie wyższe temperatury lata. Korzystniej w tym porównaniu wypada rok 2019 z większą sumą opadów, choć stosunkowo wysoką temperaturą sezonu wegetacyjnego. Rok 2020 wydaje się na tym tle najkorzystniejszy, gdyż przy najniższej średniej temperaturze okresu wegetacyjnego charakteryzował się najwyższą sumą opadów rocznych i co ważniejsze także najwyższą sumą opadów okresu wegetacyjnego (pomimo skrajnie suchego kwietnia, kluczowego dla wegetacji).

Najchłodniejszym miesiącem był grudzień (średnia temperatura z 12 stacji wynosiła 1,1°C), najcieplejszym – sierpień (18,6°C). Najniższą średnią miesięczną temperaturę odnotowano w styczniu w Piwnicznej (-2,8°C), a najwyższą – w sierpniu w Krotoszynie (+20,7°C).

Średni miesięczny opad na stację wynosił 62,3 mm i był o 7,9 mm wyższy niż w 2019 r. W sezonie wegetacyjnym było to 72,9 mm/m-c (o 13,6 mm więcej niż w 2019 r.), zaś w pozostałym okresie 51,8 mm/m-c (o 2,2 mm więcej niż w 2019 r.).

Większość opadów (59,1% sumy rocznej) przypadała na okres letni (od kwietna do września). Roczne sumy opadów na stacjach meteorologicznych MI wynosiły od 512,6 mm w Łącku do 1365,7 mm w Szklarskiej Porębie. Sumy opadów okresu wegetacyjnego zawierały się w przedziale od 297,5 mm w Strzałowie do 690,9 mm w Szklarskiej Porębie.

Rok 2020, w porównaniu z latami 2015, 2018 i 2019, charakteryzował się najkorzystniejszymi dla wegetacji warunkami meteorologicznymi. Przy najniższej średniej temperaturze okresu wegetacyjnego charakteryzował się najwyższą sumą opadów rocznych i co ważniejsze także najwyższą sumą opadów okresu wegetacyjnego.

7.

Poziom stężenia NO2 i SO2 w powietrzu na terenach leśnych

8.

Wielkość depozytu wnoszonego z opadami atmosferycznymi na terenach leśnych

9.

Opady podkorowe oraz spływ po pniu

10.

Roztwory glebowe

11.

Zmiany stężeń zanieczyszczeń gazowych, depozycji oraz składu roztworów glebowych po roku 2010

Literatura